Umowa zlecenie – co to jest, jak działa i komu się opłaca? Kompletny przewodnik

Umowa zlecenie to w Polsce prawdziwy standard. Pozwala na wykonanie konkretnych zadań albo świadczenie usług za ustaloną kwotę. Warto dobrze poznać jej zasady, żeby potem nie było żadnych prawnych ani finansowych niespodzianek. Pamiętaj, że umowa zlecenie jest uregulowana przez Kodeks cywilny, a nie przez Kodeks pracy. Wszystko, co najważniejsze na jej temat, znajdziesz w artykułach od 734 do 751 tego aktu prawnego.

Rozłóżmy umowę zlecenie na czynniki pierwsze

Co to jest umowa zlecenie?

Mówiąc najprościej, umowa zlecenie to takie cywilnoprawne porozumienie. Jedna strona – nazwijmy ją zleceniobiorcą – zgadza się coś zrobić lub świadczyć jakieś usługi dla drugiej strony, czyli zleceniodawcy. W zamian za to zleceniodawca obiecuje zapłacić ustaloną kwotę. Co ważne, reguluje ją Kodeks cywilny, a nie Kodeks pracy, co ją odróżnia od typowej umowy o pracę.

Jakie są główne cechy umowy zlecenia?

Umowa zlecenie ma swoje unikalne cechy, które odróżniają ją od umowy o pracę i innych form zatrudnienia. Oto te najważniejsze:

• Brak stosunku pracy: To jest podstawa. Nie ma tu formalnego stosunku pracy, więc zleceniobiorca nie jest tak ściśle podporządkowany zleceniodawcy jak pracownik. Nie obowiązują go zazwyczaj zasady z Kodeksu pracy, takie jak sztywne godziny pracy czy polecenia dotyczące sposobu wykonywania zlecenia. W skrócie – nie ma tu braku podporządkowania służbowego w rozumieniu Kodeksu pracy.
• Elastyczność: To jedna z największych zalet tej umowy. Zleceniobiorca zazwyczaj nie jest przywiązany do konkretnych godzin pracy i sam decyduje, kiedy i gdzie wykonuje zlecenie. Często można też zlecić wykonanie zadania komuś innemu, chyba że umowa mówi inaczej. Ta elastyczność w zatrudnieniu jest doceniana przez obie strony.
• Swoboda wypowiedzenia: Zgodnie z Kodeksem cywilnym, każda ze stron może wypowiedzieć umowę w dowolnym momencie. Zazwyczaj oznacza to konieczność zapłaty za wykonaną dotychczas pracę, chyba że umowa stanowi inaczej lub zleceniobiorca opóźnia się z wykonaniem.
• Obowiązek „starannego działania”: W przeciwieństwie do umowy o dzieło, gdzie chodzi o osiągnięcie konkretnego rezultatu, w umowie zlecenia zleceniobiorca musi po prostu działać z należytą starannością. Odpowiada więc za sposób wykonania pracy, a niekoniecznie za sam jej efekt końcowy.

Co musisz wiedzieć o obowiązkach stron?

Obowiązki zleceniobiorcy

Przede wszystkim, zleceniobiorca musi wykonać powierzone mu zadanie, angażując się z należytą starannością. To znaczy, że powinien postępować odpowiedzialnie i zgodnie z najlepszymi praktykami w danej dziedzinie. Jeśli zaniedba swoje obowiązki lub wykona zlecenie nienależycie, może ponieść odpowiedzialność za wyrządzone szkody. Choć umowa często wymaga osobistego wykonania zlecenia, Kodeks cywilny dopuszcza możliwość zlecenia wykonania zadania komuś innemu, jeśli charakter zlecenia na to pozwala i umowa nie stanowi inaczej.

Obowiązki zleceniodawcy

Główne zadanie zleceniodawcy to wypłacenie ustalonego wynagrodzenia za dobrze wykonane zlecenie. Musi też stworzyć zleceniobiorcy odpowiednie warunki do pracy. Co więcej, zleceniodawca pełni rolę płatnika – odpowiada za pobranie i odprowadzenie zaliczek na podatek dochodowy oraz składek ZUS od wypłacanego wynagrodzenia. To ważny obowiązek administracyjny, który dotyczy większości umów zlecenia, chyba że istnieją szczególne sytuacje zwalniające z tego.

Umowa zlecenie kontra umowa o pracę – co je różni?

Kluczowe jest, żeby zrozumieć różnice między umową zlecenia a umową o pracę. Mają one spore konsekwencje prawne, finansowe i socjalne dla obu stron.

• Przepisy prawne: Umowa o pracę to zupełnie inny świat – rządzi się Kodeksem pracy. Umowa zlecenie natomiast podlega Kodeksowi cywilnemu. To przekłada się na inne prawa i obowiązki.
• Relacja między stronami: Umowa o pracę tworzy stosunek pracy, gdzie pracownik jest podporządkowany pracodawcy, pracuje pod jego kierownictwem i w określonym czasie. W umowie zlecenia taki formalny stosunek pracy nie powstaje. To relacja oparta na świadczeniu usług i należytej staranności, a nie na podporządkowaniu.
• Prawa pracownicze: Pracownik na umowie o pracę ma bogaty pakiet praw: płatny urlop, wynagrodzenie za nadgodziny, płatne zwolnienia chorobowe, ochronę przed zwolnieniem. Zleceniobiorca tych praw, co do zasady, nie ma, chyba że strony postanowią inaczej w umowie.
• Organizacja pracy: Zleceniobiorca ma znacznie więcej swobody w organizowaniu sobie pracy – może decydować o czasie i miejscu jej wykonywania. Nie jest związany stałymi godzinami pracy ani koniecznością codziennego meldowania się w biurze. To zapewnia mu większą elastyczność w zatrudnieniu niż pracownikowi.
• Forma umowy: Umowę o pracę musisz mieć na piśmie. Umowa zlecenie może być zawarta ustnie, pisemnie, a nawet w sposób dorozumiany. Jednak dla własnego bezpieczeństwa zdecydowanie warto mieć ją na papierze.
• Stabilność zatrudnienia: Umowa o pracę daje większą stabilność, w tym ochronę przed zwolnieniem i prawo do odprawy. Umowa zlecenia jest bardziej elastyczna, ale i mniej stabilna, co ułatwia jej rozwiązanie.

Co z podatkami i składkami ZUS?

Podatek dochodowy (PIT)

Dochody z umowy zlecenia podlegają opodatkowaniu podatkiem dochodowym od osób fizycznych (PIT). Zleceniodawca jako płatnik pobiera zaliczkę na podatek z wynagrodzenia brutto i odprowadza ją do urzędu skarbowego. Podstawowa stawka to 12%, ale powyżej pewnego progu dochodów jest to 32%. Zleceniobiorca może odliczyć koszty uzyskania przychodu, które zazwyczaj wynoszą 20% kwoty brutto. Wszystkie dochody z umów zleceń (wraz z innymi przychodami) rozliczasz w rocznym PIT-cie.

Składki ZUS

W przypadku umowy zlecenia, zleceniobiorca zazwyczaj podlega obowiązkowym składkom na ubezpieczenia społeczne: emerytalne, rentowe i wypadkowe. Ubezpieczenie zdrowotne też jest obowiązkowe. Składka chorobowa jest dobrowolna – jeśli jej nie opłacasz, nie masz prawa do świadczeń chorobowych. Podstawa wymiaru składek to zazwyczaj całe wynagrodzenie brutto, chyba że masz inne tytuły do ubezpieczeń, które mogą zmienić zasady naliczania składek. Sytuacja robi się bardziej skomplikowana, gdy zleceniobiorca ma inne tytuły do ubezpieczeń, na przykład umowę o pracę albo własną działalność gospodarczą. Wtedy zasady opłacania składek mogą być inne.

VAT i inne kwestie

Umowa zlecenie zazwyczaj nie podlega VAT, bo usługi mają charakter osobisty. Ale są wyjątki. Jeśli umowa jest wykonywana w ramach działalności gospodarczej opodatkowanej VAT, przychód z niej może zostać wliczony do podstawy opodatkowania VAT. Co do formy zawarcia, umowa zlecenie może być ustna, pisemna lub dorozumiana. Jednak dla własnego bezpieczeństwa warto ją podpisać.

Kiedy umowa zlecenie to najlepszy wybór?

Umowa zlecenie świetnie sprawdza się, gdy potrzebujesz dużej elastyczności, a charakter pracy nie uzasadnia umowy o pracę. Jest idealna dla:

• Pracy dorywczej, sezonowej, okazjonalnej: Myśl tu o pracach przy organizacji imprez, roznoszeniu ulotek, pomocy w kampaniach marketingowych albo sezonowym zatrudnieniu w rolnictwie czy turystyce.
• Freelancerów i usług outsourcingowych: Specjaliści z IT, marketingu, grafiki czy dziennikarstwa często działają na umowach zlecenie, świadcząc usługi różnym klientom.
• Dodatkowego zatrudnienia: Osoby, które już pracują na etacie, mogą zawierać umowy zlecenie, żeby dorobić. Korzystają wtedy z elastyczności i często z korzystniejszych składek ZUS (jeśli umowa zlecenie jest tylko dodatkowym zajęciem).
• Sytuacji, gdy elastyczność jest kluczowa: Gdy czas i miejsce pracy są zmienne i trudno określić sztywne godziny, umowa zlecenie pozwala na dopasowanie warunków do potrzeb.

Pamiętaj, żeby umowa zlecenie naprawdę była umową zlecenia, a nie ukrytą umową o pracę. Nie powinno w niej być stałego podporządkowania i nadzoru.

Kilka słów o statystykach i trendach

Na koniec marca 2025 roku, około 1,395 miliona osób pracowało w Polsce wyłącznie na podstawie umów zlecenia i pokrewnych. To wzrost o 5,5% w porównaniu do roku poprzedniego. Ogółem, uwzględniając osoby mające inne tytuły do ubezpieczeń, liczba pracujących na umowach zlecenia przekracza 2,3 miliona.

Sektor prywatny dominuje – realizuje ponad 89% wszystkich zleceń. Najwięcej umów zlecenie zawieranych jest w następujących branżach:

• Administrowanie i działalność wspierająca.
• Opieka zdrowotna i pomoc społeczna.
• Działalność finansowa i ubezpieczeniowa.
• Budownictwo.
• Transport.

Te dane pokazują, że umowa zlecenie jest ważnym elementem polskiego rynku pracy, zwłaszcza jeśli chodzi o zatrudnienie tymczasowe i dorywcze.

Eksperci o umowie zlecenia: plusy i minusy

Eksperci zgodnie podkreślają, że umowa zlecenie daje dużą elastyczność, co jest jej główną zaletą zarówno dla pracodawców, jak i wykonawców. Niestety, ta elastyczność często wiąże się z niższym poziomem bezpieczeństwa socjalnego dla zleceniobiorcy.

• Zalety: Elastyczność w organizacji pracy, możliwość szybkiego rozpoczęcia współpracy i łatwość rozwiązania umowy. Często jest też bardziej opłacalna niż umowa o pracę, jeśli nie masz innych tytułów do ubezpieczeń.
• Wady: Brak praw pracowniczych (płatny urlop, wynagrodzenie za nadgodziny), niższe składki (jeśli to jedyny tytuł do ubezpieczeń), co przekłada się na niższe przyszłe świadczenia emerytalne. Istnieje też ryzyko wykorzystania pracowników przez niektórych zleceniodawców.

Zmiany prawne, takie jak obowiązek odprowadzania składek ZUS od wszystkich umów zleceń (z pewnymi wyjątkami) oraz wliczanie okresów zleceń do stażu pracy, mają poprawić sytuację zleceniobiorców. Mogą jednak podnieść koszty zatrudnienia dla pracodawców.

Podsumujmy najważniejsze informacje o umowie zlecenia

Umowa zlecenie to cywilnoprawna forma współpracy, która pozwala na wykonanie określonej czynności lub świadczenie usług. Kluczowe jest zrozumienie, że nie jest to umowa o pracę, co oznacza mniej praw dla zleceniobiorcy, ale większą elastyczność. Obowiązuje w niej zasada starannego działania, a nie gwarancja efektu. Podobnie jak w innych formach zatrudnienia, wiąże się z nią konieczność odprowadzania podatku dochodowego i składek na ubezpieczenia społeczne. Jest to popularne rozwiązanie dla prac dorywczych, sezonowych oraz dla freelancerów. Zawsze czytaj dokładnie i rozumiej warunki każdej umowy, którą podpisujesz.

Masz pytania dotyczące umowy zlecenia lub chcesz mieć pewność, że Twoja umowa jest dobrze skonstruowana? Skontaktuj się z naszymi ekspertami!

FAQ – najczęściej zadawane pytania o umowę zlecenie

Czy umowa zlecenie to umowa o pracę?

Nie, umowa zlecenie nie jest umową o pracę. To umowa cywilnoprawna regulowana przez Kodeks cywilny, a nie Kodeks pracy. W jej ramach zleceniobiorca nie podlega pracodawcy tak jak pracownik i nie przysługują mu typowe prawa pracownicze, na przykład płatny urlop.

Jakie prawa ma zleceniobiorca w porównaniu do pracownika?

Zleceniobiorca, w przeciwieństwie do pracownika, co do zasady nie ma prawa do płatnego urlopu wypoczynkowego, wynagrodzenia za pracę w godzinach nadliczbowych ani płatnych zwolnień chorobowych (chyba że dobrowolnie opłaca składkę chorobową). Jego prawa wynikają głównie z treści samej umowy i przepisów Kodeksu cywilnego.

Czy z umowy zlecenie trzeba płacić składki ZUS i podatek?

Tak, zazwyczaj z umowy zlecenie należy odprowadzać składki na ubezpieczenia społeczne (emerytalne, rentowe, wypadkowe) oraz ubezpieczenie zdrowotne. Podatek dochodowy (PIT) jest również naliczany i pobierany przez zleceniodawcę jako zaliczka. Istnieją pewne wyjątki od tych reguł, na przykład gdy zleceniobiorca ma już inne tytuły do ubezpieczeń lub jest studentem.

Czy zleceniodawca musi płacić składki na ubezpieczenie chorobowe?

Opłacanie składki na ubezpieczenie chorobowe z tytułu umowy zlecenie jest dobrowolne. Jeśli zleceniobiorca zdecyduje się ją opłacać, nabywa prawo do zasiłku chorobowego. Brak opłacania tej składki oznacza brak prawa do świadczeń chorobowych.

Kiedy umowa zlecenie może zostać uznana za umowę o pracę?

Umowa zlecenie może zostać uznana za umowę o pracę, jeśli w praktyce spełnia ona cechy stosunku pracy, takie jak: stałe podporządkowanie zleceniodawcy, wykonywanie pracy w stałych godzinach i w określonym miejscu, oraz nadzór pracodawcy nad pracą. Kluczowa jest analiza faktycznego charakteru współpracy, a nie tylko nazwy umowy.

 

Poszukujesz agencji SEO w celu wypozycjonowania swojego serwisu? Skontaktujmy się!