Umowa cywilnoprawna – co to jest i jakie są jej rodzaje? Poradnik

To po prostu porozumienie między co najmniej dwiema osobami albo firmami. Musi być oparte na tym, że obie strony zgadzają się na to samo. Całość jest regulowana przez przepisy Kodeksu cywilnego, a ona sama jasno określa, kto co ma robić, jakie ma prawa i jakie obowiązki. To taki fundament prawa cywilnego, który pozwala nam swobodnie umawiać się ze sobą na różnych polach. Najważniejsze, co musisz zapamiętać, to zasada swobody umów, która mówi, że możemy tworzyć porozumienia tak, jak nam pasuje, pod warunkiem że nie łamiemy prawa ani dobrych obyczajów. Wystarczy, że obie strony zgodzą się na warunki – nie trzeba niczego więcej.

Jakie są główne typy umów cywilnoprawnych, gdy mówimy o pracy?

Jeśli zastanawiasz się nad umową cywilnoprawną w kontekście wykonywania jakichś zadań, najczęściej spotkasz się z dwoma głównymi rodzajami: umową zlecenie i umową o dzieło. Obie są uregulowane przez Kodeks cywilny. Różnią się głównie tym, co jest przedmiotem umowy i za co odpowiada wykonawca. Choć czasami wyglądają podobnie do umowy o pracę, to jednak nimi nie są. Nie dają więc takich samych praw jak płatny urlop czy ochrona przed zwolnieniem. Czasem zdarzają się też inne, mniej typowe umowy, na przykład takie z prawami autorskimi, albo specjalne umowy z innymi zasadami naliczania składek.

Umowa zlecenie – co to właściwie jest?

W przypadku umowy zlecenia jedna strona (zleceniobiorca) zobowiązuje się do wykonania określonych czynności – mogą to być zarówno czynności prawne, jak i faktyczne. Kluczowe jest tutaj to, że zleceniobiorca ma wykonać zlecone czynności z należytą starannością, ale nie musi gwarantować konkretnego, końcowego efektu. Umowę można zawrzeć na dowolny czas, a regulują ją przepisy od artykułu 734 do 751 Kodeksu cywilnego. Pamiętaj, że wykonawca powinien działać z należytą starannością.

Umowa o dzieło – co daje?

Umowa o dzieło to zobowiązanie, w którym wykonawca obiecuje stworzyć coś konkretnego, namacalnego – pewien rezultat. Tym rezultatem może być coś materialnego, jak mebel czy budynek, ale też niematerialnego, np. projekt graficzny, artykuł, program komputerowy czy utwór muzyczny. Strony ustalają wynagrodzenie, które jest płatne dopiero po tym, jak dzieło zostanie wykonane i odebrane. Podstawą prawną są tu artykuły od 627 do 646 Kodeksu cywilnego.

Czym umowa cywilnoprawna różni się od umowy o pracę?

Umowy cywilnoprawne i umowa o pracę to dwie zupełnie inne bajki. Różnią się przepisami, jak chronią strony i jaki charakter ma relacja między nimi. Największa różnica? W umowie o pracę pracownik jest podporządkowany pracodawcy, a w umowie cywilnoprawnej wykonawca działa bardziej na własnych zasadach. Co ważne, umowy cywilnoprawne nie zapewniają świadczeń socjalnych, takich jak płatny urlop czy ochrona przed zwolnieniem, które gwarantuje Kodeks pracy.

Oto główne różnice:

• Podstawa prawna: Umowy cywilnoprawne opierają się na Kodeksie cywilnym, a umowa o pracę na Kodeksie pracy.
• Relacja stron: W umowie o pracę pracownik jest podległy pracodawcy, musi pracować w określonym miejscu i czasie. W umowach cywilnoprawnych wykonawca jest bardziej niezależny.
• Co jest przedmiotem: Umowa o pracę dotyczy wykonania określonego rodzaju pracy. Umowy cywilnoprawne mogą dotyczyć zarówno wykonania czynności, jak i osiągnięcia konkretnego rezultatu.
• Ochrona pracownicza: Umowa o pracę to urlopy, świadectwo pracy, ochrona przed zwolnieniem, płaca minimalna. Umowy cywilnoprawne zazwyczaj tego nie obejmują.
• Ryzyko gospodarcze: W umowie o pracę ryzyko biznesowe ponosi pracodawca. W umowach cywilnoprawnych wykonawca ponosi większą część tego ryzyka.
• Składki ZUS: Umowa o pracę to pełne składki na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne. W umowach cywilnoprawnych zasady składek są różne i zależą od sytuacji.

Trzeba też pamiętać o ryzyku „przekwalifikowania” umowy. Jeśli sąd albo inspekcja pracy stwierdzą, że umowa cywilnoprawna tak naprawdę przypomina umowę o pracę (np. przez ciągłe podporządkowanie, wykonywanie tych samych zadań co etatowi pracownicy), mogą ją uznać za umowę o pracę. To już pociąga za sobą pewne konsekwencje prawne i finansowe dla firmy, w tym konieczność zapłaty zaległych składek.

Co powinna zawierać dobra umowa cywilnoprawna?

Umowy cywilnoprawne są bardzo elastyczne, ale żeby wszystko było jasne i żeby uniknąć nieporozumień, warto zadbać o kilka kluczowych elementów. Dobrze określone punkty pomogą uniknąć sporów i zapewnią zgodność z prawem.

Oto, co powinno się znaleźć w każdej umowie cywilnoprawnej:

• Oznaczenie stron: Pełne dane wszystkich, którzy podpisują umowę – imiona, nazwiska, adresy. Jeśli to firmy, to pełne nazwy, adresy i numery NIP/KRS.
• Przedmiot umowy: Bardzo dokładnie trzeba opisać, o co w umowie chodzi. Przy umowie zlecenia będą to konkretne czynności, a przy umowie o dzieło – osiągnięcie określonego rezultatu.
• Wynagrodzenie: Jasno określona kwota, sposób jej naliczania (np. stawka za godzinę albo ryczałt), terminy i metody płatności. Ważne jest też, czy cena zawiera VAT i czy pokrywa ewentualne koszty.
• Czas trwania i terminy: Kiedy umowa zaczyna obowiązywać i jakie są terminy wykonania poszczególnych etapów lub całości dzieła. Dobrze jest podać datę rozpoczęcia i zakończenia współpracy.
• Obowiązki stron: Dokładne wyliczenie, co należy do każdej ze stron – zarówno w kwestii wykonania zadania, jak i np. zapewnienia materiałów czy dostępu do informacji.
• Standard wykonania: W umowie zlecenia zaznacza się obowiązek działania z należytą starannością, a w umowie o dzieło – odpowiedzialność za osiągnięcie konkretnego rezultatu.
• Odpowiedzialność i kary: Jakie są zasady odpowiedzialności za niewykonanie lub złe wykonanie umowy, w tym za szkody, warunki rękojmi (w umowie o dzieło) czy kary umowne.
• Forma zawarcia: Chociaż wiele umów cywilnoprawnych można zawrzeć ustnie, to forma pisemna jest zdecydowanie najlepsza. To dowód w razie sporu i pozwala wszystko dokładnie uregulować.
• Prawa autorskie: To ważne zwłaszcza przy umowach dotyczących twórczości – artystycznej, programistycznej czy dziennikarskiej. Trzeba jasno określić, kto nabywa prawa autorskie.

Nawet jeśli umowa dotyczy prostego zlecenia, jej spisanie na piśmie to najlepsze zabezpieczenie dla obu stron.

Jakie są prawa i obowiązki stron w umowach cywilnoprawnych?

Prawa i obowiązki stron w umowach cywilnoprawnych wynikają przede wszystkim z tego, co same strony postanowią w umowie, a także z przepisów Kodeksu cywilnego. Wszystko zależy od tego, czy jest to umowa zlecenie, czy umowa o dzieło, oraz od szczegółów zapisanych między stronami.

Prawa i obowiązki w umowie zleceniu

• Zleceniodawca: Ma obowiązek zapewnić warunki do pracy, zapłacić umówione wynagrodzenie i ponieść ryzyko związane z działalnością. Jego prawo to otrzymanie usługi wykonanej zgodnie z umową.
• Zleceniobiorca: Musi wykonać powierzone czynności z należytą starannością i w terminie. Ma prawo do otrzymania wynagrodzenia oraz zwrotu uzasadnionych kosztów poniesionych w związku z zleceniem.

Prawa i obowiązki w umowie o dzieło

• Zamawiający: Jego obowiązkiem jest zapłata wynagrodzenia po odebraniu i zaakceptowaniu dzieła. Ma prawo otrzymać dzieło zgodne z umową i bez wad. Ponosi też odpowiedzialność z tytułu rękojmi za wady dzieła.
• Wykonawca dzieła: Musi dostarczyć zamówione dzieło, które spełnia wymagania i jest wolne od wad. Ma prawo do wynagrodzenia po przekazaniu dzieła.

W obu typach umów strony mogą rozwiązać umowę przed terminem, ale może to wiązać się z obowiązkiem zapłaty odszkodowania lub wynagrodzenia za wykonaną część pracy. Roszczenia z takich umów zazwyczaj przedawniają się po dwóch latach.

Jakie są zalety i wady umów cywilnoprawnych?

Umowy cywilnoprawne są elastyczne, ale mają swoje plusy i minusy. Warto je rozważyć przed podpisaniem.

Zalety dla przedsiębiorców i firm zlecających:

• Elastyczność: Łatwo dostosować warunki umowy do potrzeb i zakresu prac, bez formalności związanych z zatrudnieniem.
• Niższe koszty: Zazwyczaj niższe koszty niż przy umowie o pracę, bo nie ma niektórych obowiązkowych świadczeń i składek ZUS (zależnie od umowy).
• Prostsze formalności: Mniej biurokracji niż przy umowach o pracę.

Zalety dla osób wykonujących pracę (zleceniobiorców/wykonawców):

• Samodzielność: Większa niezależność w organizacji pracy, sposobie jej wykonania i często w wyborze godzin.
• Możliwość dodatkowego dochodu: Dobra opcja na dorobienie, uzupełnienie dochodów czy zdobycie doświadczenia.

Wady dla osób wykonujących pracę:

• Brak ochrony pracowniczej: Brak płatnego urlopu, zasiłków chorobowych (chyba że dobrowolnie opłacana jest składka chorobowa), ochrony przed zwolnieniem czy praw związanych ze stażem pracy.
• Niepełne ubezpieczenia: Potencjalnie ograniczone ubezpieczenie społeczne i zdrowotne, zależne od typu umowy i statusu osoby wykonującej pracę.

Ważne jest, żeby świadomie wybierać formę współpracy, biorąc pod uwagę zarówno potrzeby firmy, jak i prawa oraz bezpieczeństwo osoby wykonującej pracę.

Jakie są statystyki dotyczące umów cywilnoprawnych w Polsce?

Na polskim rynku pracy umowy cywilnoprawne – przede wszystkim umowa zlecenie i umowa o dzieło – odgrywają niemałą rolę. Dane Głównego Urzędu Statystycznego (GUS) i Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (ZUS) pokazują, jak powszechne jest ich stosowanie.

Według najnowszych danych, w połowie 2025 roku, około 1,45 miliona osób pracowało wyłącznie na podstawie umów zlecenia i pokrewnych. To o kilka procent więcej niż rok wcześniej. Bardziej ogólne szacunki, uwzględniające wszystkich korzystających z umów cywilnoprawnych, wskazują na ponad 2,3–2,4 miliona osób w 2024 roku. Dane ZUS dotyczące zgłoszeń umów o dzieło (formularze RUD) również pokazują dużą liczbę tych kontraktów, szacowaną na ponad 620 tysięcy w pierwszej połowie 2025 roku. Sektorami, gdzie umowy te są najczęściej stosowane, są usługi administracyjne i działalność wspierająca. Najwięcej osób na takich umowach można znaleźć w województwie mazowieckim.

Te liczby pokazują, jak bardzo umowy cywilnoprawne są zakorzenione na polskim rynku pracy, stanowiąc ważną alternatywę dla tradycyjnych umów o pracę.

FAQ – najczęściej zadawane pytania o umowę cywilnoprawną

Co to jest umowa cywilnoprawna i czym się różni od umowy o pracę?

Umowa cywilnoprawna to dobrowolne porozumienie między stronami, które reguluje Kodeks cywilny i określa wzajemne prawa oraz obowiązki. Różni się od umowy o pracę tym, że nie ma w niej podporządkowania wykonawcy pracodawcy, brak jest obowiązkowych świadczeń pracowniczych (jak urlop) i inna jest ochrona prawna.

Jakie są główne rodzaje umów cywilnoprawnych?

W kontekście współpracy, najczęściej spotykamy umowę zlecenie, która zobowiązuje do wykonania czynności z należytą starannością, oraz umowę o dzieło, która wymaga osiągnięcia konkretnego rezultatu.

Czy umowa cywilnoprawna daje prawa pracownicze, takie jak urlop?

Nie, co do zasady umowy cywilnoprawne nie zapewniają praw pracowniczych, takich jak płatny urlop wypoczynkowy, prawo do zasiłku chorobowego czy ochrona przed zwolnieniem, które są charakterystyczne dla umowy o pracę.

Kiedy umowa cywilnoprawna może zostać uznana za umowę o pracę?

Umowa cywilnoprawna może zostać uznana za umowę o pracę, jeśli w praktyce wykazuje cechy stosunku pracy, takie jak stałe podporządkowanie pracodawcy, wykonywanie pracy pod jego kierownictwem, w wyznaczonym miejscu i czasie, oraz realizowanie zadań tożsamych z obowiązkami pracownika etatowego.

Jakie są kluczowe elementy dobrej umowy cywilnoprawnej?

Dobra umowa cywilnoprawna powinna zawierać dokładne oznaczenie stron, precyzyjny przedmiot umowy, jasne określenie wynagrodzenia i sposobu płatności, czas trwania umowy i terminy wykonania, szczegółowe obowiązki stron, zasady odpowiedzialności oraz najlepiej formę pisemną.

Kto ponosi odpowiedzialność za składki ZUS w umowie zlecenia / o dzieło?

Odpowiedzialność za składki ZUS w umowie zlecenia zazwyczaj ponosi zarówno zleceniobiorca (z własnych środków), jak i zleceniodawca (dodając do wynagrodzenia), a zgłoszenia dokonuje zleceniodawca. W przypadku umowy o dzieło, zazwyczaj nie ma obowiązku odprowadzania składek ZUS, chyba że umowa jest zawarta z własnym pracownikiem lub spełnia inne określone warunki.

 

Poszukujesz agencji SEO w celu wypozycjonowania swojego serwisu? Skontaktujmy się!